Этнограф Стэнфард Нэйл Гербер, аўтар кнігі “Russkoya Celo” – пра беларускае мястэчка ў ЗША, а таксама (цікавая сувязь, зразумець бы) тэкстаў пра адметнасці сямей на Карыбах, падаўся Ганне Кісліцынай ў рэцэнзіі на нашую кнігу “Жанры” (Мінск, 2013) ледзь не прыдуманым персанажам, народжаным дзеля інтрыгі або містыфікацыі. Гэта яна яшчэ пра Сібрука не чула!
Уільяма Сібрука (William Buehler Seabrook), народжанага ў 1884 годзе ў Вестмінстэры, штат Мэрылэнд, акрэсліць нейкім адным азначэннем немагчыма; гэта быў журналіст (і ў пэўныя перыяды нават вельмі папулярны), вандроўнік і аўтар травелогаў, ветэран Першай сусветнай, садамазахіст, акультыст. Сярод знаёмых – сам Алістэр Кроўлі, Гертруда Стайн, Сінклер Льюіс, Олдас Хакслі, Томас Ман, Тэадор Драйзер (што праўда, назваць іх сябрамі наўрад ці можна; апошні дык наогул назваў Сібрука ў вочы “жоўтым журналістам”). Фрэнсіс Скот Фіцджэральд у зборніку эсэ “Crack Up” (1945), напісаным у сумны перыяд жыцця аўтара і выдадзеным адно праз пяць гадоў пасля ягонай смерці, але акурат у год самагубства Сібрука, згадвае такога ж, як і сам, пісьменніка-алкаголіка і кнігу аб спробах таго пераадолець залежнасць; ні назвы, ні імені не называе: на той час у тым патрэбы не было. Тым больш дзіўна, што сёння гэтае імя мала каму што скажа нават у Амерыцы.
Вярнуўшыся з вайны, куды пайшоў добраахвотнікам, у ліку таго самага страчанага пакалення, што і Хэмінгуэй, толькі старэйшым ад яго на добрых пятнаццаць гадоў, Сібрук таксама прагна хацеў рабіць Вялікую Літаратуру. От толькі ягоныя кароткія апавяданні – пра звышнатуральнае ці сэкс-злачынствы – адкідаліся рэдакцыямі з лёгкай пагардаю.
Прарывам сталася знаёмства з ліванскім студэнтам Калумбійскага ўніверсітэта, які ўсім знаёмцам расказваў пра сваю бацькаўшчыну і запрашаў наведаць яе. Сібрук ухапіўся за прапанову і ўжо праз два месяцы жыў сярод бедуінаў у пустэльні, знаёміўся з дэрвішамі, браў удзел у крадзяжы коней, быў адораны дзяўчынай-рабыняй для сэксуальных паслуг, нават перайшоў у іслам, каб зрабіць прыемнае гаспадарам, і ў выніку нарадзілася кніга, штo мела даволі гучны розгалас – “Adventures in Arabia: Among the Bedouins, Druses, Whirling Dervishes, and Yezidee Devil Worshipers” (1927).
Гэтая кніга вызначыла формулу пісьменніка, якой ён больш-менш карыстаўся пры напісанні ўсіх наступных: 1. Прыехаць у як мага больш экзатычную мясцовасць. 2. Шукаць і знайсці забароненае (месца, рытуал, культ). 3. Атрымаць пагрозлівае папярэджанне, а мо нават забарону (не хадзіць, не глядзець, не размаўляць), інакш – будзеш забіты/звар’яцееш/пракляты. 4. Перамагчы ўсё гэта; 5. Знайсці! Галоўны герой, ён жа аўтар – гэткі белы вандроўнік з адкрытым сэрцам і розумам у зямлі цемры і містэрый.
Наступная кніга, “Magical island” (1929), сталася бестселерам без аніякіх перабольшванняў (прададзена звыш паўмільёна копіяў!). Яна расказвае пра наведванне Сібрукам Гаіці (і што іх ўсіх вабіла на Карыбы?!) і знаёмства з вуду, з зомбі. Не ён прыўнёс гэтае слова ў ангельскую мову, але яму дакладна належыць слава шырокай папулярызацыі: амерыканскі зомбі ў літаратуры і кіно адпавядае ягоным апісанням. Нават больш: першы зомбі-фільм, што паклаў пачатак шалёнай вядомасці жудасцікаў з жывымі мерцвякамі, “White Zombie” (1932), у значнай ступені будаваўся на гэтай кнізе і карыстаў адтуль цэльныя дыялогі.
Пазней Сібрук выдаў не адну кнігу, і часам шакаваў прызнаннямі ў каштаванні чалавечага мяса (“троху падобнае на ялавічыну”) ці сэксуальным задавальненнем ад залучэння кабет у кайданы і падвешванні іх на страсе свайго хлеўчука, але ранейшай славы паўтарыць ужо не мог. Да ўсяго далучыліся праблемы з алкаголем, і ў 1933 г. ён добраахвотна аддаўся лячэнню, якое ў тыя часы было даволі брутальным; адна з працэдураў складалася з загортвання чалавека ў мокрыя прасцірадлы – зрэшты, для Сібрука, з ягонай любою да садамазахізму, тое было нават прыемна. Ад алкаголю ён не вылекаваўся, затое сапраўдным вынікам сталася яшчэ адна кніга – “Asylum (An Alcoholic Takes the Cure)” – ранні ўзор жанру мемуараў скандальнай славутасці, шчыры і балючы аповед.
Сібрук скончыў жыццё самагубствам, свядома прыняўшы смяротную дозу наркотыкаў, у 1945 г. Але яшчэ ў 1938 г. ён напісаў і выдаў троху нязвыклую для сябе кнігу, якая і сталася падставаю зацікаўлення аўтарам. Кніга называлася “These Foreigners: Americans All” (“Гэтыя замежнікі: усе амерыканцы”, Harcourt, Brace and Company. New York, 1938).
У прадмове Сібрук засцерагае чытача, што кніга не з’яўляецца працай па сацыялогіі, палітыцы ці эканоміцы. Усё, чаго хацелася аўтару, – гэта паказаць праз асабістыя, персанальныя, чалавечыя партрэты і замалёўкі, якога кшталту людзі суайчыннікі-амерыканцы, што яны прыўнеслі ў гэтую краіну, як жывуць на гэтай зямлі, як на іх глядзяць і як да іх ставяцца.
Кніга расказвае пра пяць групаў: скандынаваў, італьянцаў, немцаў, палякаў і рускіх, пра якіх шосты, апошні раздзел. Аўтар расказвае, што знаходзіцца ён каля Вестбуры (Westbury), Лонг-Айлэнд, але адначасна – ён “на Белай Русі. На Святой Русі” (с. 300). Ну і сапраўды: ягоны суразмоўца – князь Гагарын. Станфард Нэйл Гербер ухваляе. Тым болей што і далей у аповедзе – гусары, князі, адным словам, усе тыя “белыя рускія”.
Праўда, калі заходзіць аб “White Russian peasant members” (с. 309) гэтай грамады, цяжка здагадацца, пра каго ж там ходзіць – “белагвардзейскіх сялянаў” ці ўсё ж беларусаў? Тым больш што далей сам аўтар прызнаецца, што гэтыя рускія паходзяць “з Белай Расіі, Малой Расіі ці правінцый кшталту Карпата-Расіі або частак Польшчы, Фінляндыі, Літвы, якая ўжо зусім не Расея” (с. 319).
Затое праз дзве старонкі – згадка пра містэра Тарсаідзэ, які памятае, як Сталін абрабаваў банк, сам жа ён тут дапамагае з правядзеннем дзвюх імпрэзаў “Белай Русі”: “Алавэрды Баль” і “Рускі Марскі баль” (с. 321).
А вось на с. 344-345 чытаем пра падарожжа аўтара ў Чыкага: “Я спыніўся ненадоўга ў Чыкага, дзе найбольшае – па-за Нью Ёркам – гарадское разсяленьне рускіх. Я пазнаёміўся з Іосіфам Якавічам Варонка, Белым Рускім, нягледзячы на старазапаветная імя, калісьці міністрам у Керанскага, які дванаццаць гадоў выкладаў рускую мову ў школах Чыкага, а цяпер прасоўвае Руска-Амерыканскія праграмы на станцыі WSBC. Містэр Варонка, шчыры, вясёлы (“gay”) і які выглядаў троху як сам Керанскі, зарганізаваў Руска-Амерыканскі Радыё Клуб, запрасіў нас усіх на штогадовы баль і кабарэ ў Масонскі Храм на North авэню”. На балі прысутнічалі генералы, князі, баранэсы, кіроўцы таксі, афіцыянты.
Адным словам, “всё смешалось в доме” Белай Русі.
Прысутнасць беларусаў у гэтай кнізе можна, вядома, расцаніць не болей чым кур’ёз, падобна кнізе “Russkoya Celo”, але, як і там, тут можна знайсці свае станоўчыя бакі. Прынамсі два.
Першы, калі паверыць аўтару, дык адкрываецца новы і даволі нечаканы аспект дзейнасці Язэпа Варонкі ў Чыкага. Бо наўрад ці можна было прыдумаць, нават з Сібруковай фантазіяй, увесь баль з казакамі, балетам і спевамі ў гонар Раманавых.
Другое – адзначыць праробленую паваеннай эміграцыяй працу па адукаванні тубыльцаў, бо сёння ніводны этнограф, ніякі аўтар травелогу ўжо не зблытае беларуса з белагвардзейцам.
Лявон Юрэвіч
Публікацыя зроблена ў межах ініцыятывы “Грамадскі ўдзел”, якая аб’ядноўвае розныя арганізацыі дзеля пашырэння грамадскай актыўнасці і развіцця грамадзянскай супольнасці.
