Мне складана чытаць законы. Мой гуманітарны мозг спатыкаецца на першых жа «паваротах» нарматыўна-прававога стылю. Мне складана зразумець сэнс большасці дакументаў, пад якімі трэба ставіць свой подпіс: дамовы, акты выкананых прац, паперкі з ЖЭСа. І я ведаю сотні людзей, якія ніколі не праб’юцца праз такую стылістычную сцяну. Гэта маладыя людзі з асаблівасцямі развіцця. Людзі з аўтызмам. Людзі з сіндромам Даўна. Усе тыя, за каго рашэнні прымаюць бацькі, апекуны, дзяржава – хто заўгодна, але не яны самі. А не прымаюць рашэнні, таму што не разумеюць, чаго ад іх хочуць.
Але ёсць добрыя навіны: сёння ў Беларусі рэалізуецца праект «Ясная мова», скіраваны на стварэнне безбар’ернай камунікацыі паміж людзьмі з разумовымі абмежаваннямі.
Што такое ясная мова?
Паводле правілаў і стандартаў, тэкст на яснай мове павінен быць напісаны простымі словамі, простымі сказамі, без вялікіх лічбаў і складаных метафар. Чалавек, які чытае тэкст, напрыклад, юрыдычнага дакумента, перакладзенага на ясную мову, павінен зразумець яго змест і мець магчымасць прыняць уласнае рашэнне пасля прачытання.
Кожны сказ яснай мовы утрымлівае толькі адно выказванне. Выключаюцца словы замежнага паходжання альбо ім даецца максімальна простае тлумачэнне. Паўтор слоў вітаецца. Кожны прадмет пазначаецца адным і тым жа словам – гэта робіць тэкст больш зразумелым. Шрыфт – без засечак, самы просты, напрыклад, Arial, памерам не менш за 14 пунктаў. Палягчаюць чытанне пэўная адлегласць паміж радкамі, шырокія палі, ілюстрацыі.
Вось просты прыклад. Сказ «Я павінен пачысціць зубы перад тым як пайсці спаць» на яснай мове гучыць так: «Я чышчу зубы. Потым я іду спаць».
Толькі пачатак
У Еўропе тэма яснай мовы ў трэндзе, яе прасоўваюць ва ўсе сферы жыцця. Спецыяльныя бюро перакладаюць на простую мову тэксты для дзяржустаноў, міністэрстваў, партый, ВНУ, рэлігійных суполак. Людзі з ментальнымі абмежаваннямі могуць спакойна чытаць заканадаўчыя акты, перакладзеныя на ясную мову, і самастойна прымаць рашэнні – галасаваць на выбарах, падпісваць дакументы, заключаць дамовы.
Для Беларусі гучыць крыху фантастычна, але пакрысе ўсё будзе і ў нас, пераконваюць ініцыятары праекта па яснай мове з Беларускай асацыяцыі дапамогі дзецям-інвалідам і маладым інвалідам. Знаёміць беларусаў з новым відам камунікацыі дапамагаюць партнёры з Чэхіі і Германіі.
Алена Цітова, старшыня Беларускай асацыяцыі дапамогі дзецям-інвалідам і маладым інвалідам: «Сёння, кажучы пра безбар’ернае асяроддзе ў грамадстве, мы найперш маем на ўвазе інфраструктуру для фізічна саслабелых людзей. Пандусы, спецыяльныя ліфты, нізкія бардзюры, прыстасаваны для людзей на вазках грамадскі транспарт. На сайце Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Беларусі вы знойдзеце версію для людзей з аслабленым зрокам. Для іх жа прыдуманы шрыфт Брайля. Праект «Ясная мова» – пра тое, як зрабіць даступнай інфармацыю для людзей з разумовымі асаблівасцямі. У планах – стварэнне ў Беларусі першага бюро перакладаў на ясную мову, але мы будзем ісці да гэтага паступова.
Перш-наперш мы хочам проста расказаць, што такое ясная мова і якія магчымасці яна дае. І ўжо далей – крок за крокам – укараняць яе на ўсіх узроўнях: ад інфармацыі ў грамадскіх месцах да складаных юрыдычных дакументаў. У праекце абавязкова будуць эксперты-ацэншчыкі – маладыя людзі з лёгкімі разумовымі абмежаваннямі, якія будуць карыстацца яснай мовай і даваць зваротную сувязь: зразумела пададзеная інфармацыя ці не».
Нічога пра нас без нас!
У межах праекта ў Мінску адбыўся семінар, на якім 20 чалавек пад кіраўніцтвам спецыялістаў з Чэхіі вучыліся перакладаць звычайныя тэксты на ясную мову. Ацэньвалі тэксты людзі з ментальнымі асаблівасцямі. Адно з заданняў – пераклад на простую мову меню кавярні. У такім меню усё тлумачыцца «на пальцах»: ялавічына – гэта мяса каровы; салянка – гарачы суп з мясам, капустай, цыбуляй і агурком.
Вераніка Кавалёва, кіраўнік сацыяльна-працоўнай майстэрні «Цёплы дом» на прэзентацыю праекта «Ясная мова ў Беларусі», якая адбылася на пляцоўцы Press Club Belarus, прыйшла разам з Паўлам і Арцёмам – маладымі людзьмі з ментальнымі асаблівасцямі, якія сталі экспертамі па ацэнцы яснай мовы.
«У нашай майстэрні маладыя людзі працуюць афіцыйна і мусяць падпісваць дамовы, – распавяла Вераніка. – Кожны з нас павінен ведаць, пад чым ставіць свой подпіс, якія ў яго правы і абавязкі. Учора мы ўзялі дакумент і ў першым жа ягоным радку «спатыкнуліся» на выразе «тэрміновая працоўная дамова». Я запыталася ў хлопцаў, як яны разумеюць слова «тэрміновы». Прагучалі адказы: хутка, у кароткі прамежак часу. Вось менавіта гэтыя словы павінныя фігураваць у дакументах! Простыя словы, зразумелыя кожнаму. Такіх прыкладаў у штодзённым жыцці бясконцае мноства, таму мы вельмі чакаем стварэння бюро перакладаў на ясную мову».
Гэтак жа ў Беларусі чакаюць і спецыялістаў-дэфектолагаў, якія будуць дасканала валодаць яснай мовай. На базе інстытута інклюзіўнай адукацыі БДПУ імя Максіма Танка ўжо распрацоўваюць навучальны курс па яснай мове для будучых алігафрэнапедагогаў і лагапедаў.
Да праекта «Ясная мова» далучыцца Нацыянальны мастацкі музей Беларусі. У музеі ўжо дэманстраваліся тактыльныя інтэрпрэтацыі карцін вядомых мастакоў, а больш за 20 работ абсталяваныя спецыяльнымі аўдыягідамі і прыстасаваныя для слабых на зрок людзей. У перспектыве – стварэнне экскурсій для людзей з аслабленым слыхам, а таксама для людзей з разумовымі абмежаваннямі – вядома, на яснай мове.
У рамках праекта «Ясная мова» ужо адбылося некалькі яскравых калабарацый з прадстаўнікамі моднай індустрыі: створаныя аўтарскія прынты для футболак з элементамі яснай мовы, падчас аднаго з сезонаў Belarus Fashion Week на подыум разам з прафесійнымі юнымі мадэлямі выйшлі дзеці з асаблівасцямі развіцця.
Яніна Ганчарова, кіраўнік РГА «Беларуская палата моды»: «Калі гадоў 15 таму я ўпершыню трапіла ў Еўропу, то была вельмі здзіўленая: у кожнай піцэрыі Італіі былі людзі з фізічнымі ці ментальнымі асаблівасцямі. У еўрапейскіх краінах яны жывуць звычайным жыццём, і ўсё для гэтага жыцця прыстасаванае. А мы такіх людзей хавалі і хаваем, а вось чаму, незразумела – яны ж не нясуць небяспекі грамадству. Народзіны «асаблівага» дзіцяці ў сям’і – выпадковасць, ад якой ніхто не застрахаваны. У нашага дызайнера Таццяны Яфрэмавай адзін з сыноў – з асаблівасцямі развіцця. Сваю гісторыю яна неаднойчы распавядала журналістам, якія прыходзілі на прэзентацыю яе інклюзіўнай калекцыі адзення з піктаграмамі. Тыдзень моды ў Мінску, дарэчы, наведваюць каля 15 000 чалавек. Гэта цудоўны шанс распавесці пра асаблівых людзей на шырокую публіку. Мы абавязкова працягнем нашы інклюзіўныя праекты – хочам, каб людзі з разумовымі абмежаваннямі разам з прафесійнымі мадэльерамі працавалі над стварэннем калекцыі».
У 2016 годзе Беларусь ратыфікавала Канвенцыю ААН па правах інвалідаў, адзін з раздзелаў якой прысвечаны неабходнасці яснай мовы як даступнага сродку камунікацыі для людзей з разумовымі абмежаваннямі.
#яснаямова
Кася Кірпацік
Фота Зарыны Кандрацьевай
