Еўра-2016 крочыць па планеце: няма такой тэмы, якая цяпер не чаплялася б за футбол. І беларуская мова тут не выключэнне — заўзець па-беларуску можна і нават трэба. Нічога складанага тут няма, толькі вось не кожны знаёмы з беларускай футбольнай тэрміналогіяй.
Каб выправіць гэтую сітуацыю, піўзавод “Аліварыя”, які сёлета стварыў фан-зону для заўзятараў, правёў майстар-клас “Мова футбола” з удзелам знаных каментатараў Паўла Баранава і Дзмітрыя Герчыкава і беларускага амбасадара ў Францыі Паўла Латушкі.
“Вельмі прыемна, калі вялікія кампаніі ствараюць рэкламу па-беларуску, — адзначае Павел Латушка, амбасадар, а раней міністр культуры, — і праводзяць такога кшталту майстар-класы”.
Але бліжэй да справы.
Беларуская футбольная тэрміналогія цалкам сабе існуе, але традыцыйна выклікае спрэчкі.
Пройдземся па асноўных панятках.
Калі з “абаронцам”, “нападаючым”, “чырвонай карткай” усё зразумела і відавочна, то з “варатаром” – не.
“Я ўжываю слова “варатар”, а не “брамнік”, — кажа Павел Баранаў. — Бо “варатар” ёсць у слоўніку Крапівы, на які мы ўсе абапіраемся. Я ведаю, што шмат каму гэтае слова “рэжа” вуха, і беларускамоўныя заўзятары аддаюць перавагу слову “брамнік”, але супраць афіцыйнай нормы не пойдзеш”.
Усе прысутныя адразу пагадзіліся, што слова “брамнік” гучыць больш натуральна, але праблема хутчэй у тым, што афіцыйнага слоўніка спартыўнай тэрміналогіі ў краіне няма. То бок яго пачалі ствараць дзесяць гадоў таму, але праект хутка замарозіўся. Пытанне тут, канечне, у грашах, але…
“Знойдзем грошы на слоўнік, — абяцае спадар Латушка. – Я лічу, што мовай карыстацца заўзятарам, як і астатнім, у любым разе трэба. Хай спачатку з памылкамі, але трэба”.
Іншы цікавы моўны момант – уласна кажучы, самі футбалісты. Дзмітрый Герчыкаў прыгадвае, як некалькі сезонаў у футбол ігралі “ігракі”, потым яны ператварыліся ў “гульцоў”, і тэрміны чаргаваліся.
“Каментатарам дазваляецца за эфір недзе пяць адсоткаў моўных хібаў, — кажа спадар Баранаў. — Найчасцей моўныя дыскусіі пасля матчаў разгортваюцца вакол ужытых каментарам русізмаў, але ж часам сустракаюцца і іншыя хібы, напрыклад, у мову прабіраюцца паланізмы, на іх звяртаюць увагу ў меншай ступені”.
Дзмітрый Герчыкаў прыгадвае, як адзін з ветэранаў беларускамоўнага каментавання, шукаючы футбольную тэрміналогію, знайшоў адпаведнік слову “мяч”, якое ўжывалася ў пачатку ХХ стагоддзя. Гучала яно вельмі своеасабліва – “шпурляк”, але не прыжылася.
“Пэўны час ужывалі слова “11-метровая адзнака”, пакуль мовазнаўцы не падказалі, што правільна тут будзе “11-метровая пазнака”. І адразу стала зразумела, што нават гучыць гэта больш натуральна”.
Як высветлілася, моўныя дыскусіі кіпяць не толькі на адпаведных форумах. Спадар Герчыкаў кажа, што часам сябры каментараў пасля матчаў могуць сабрацца разам і шукаць беларускія адпаведнікі словам, якія не спадабаліся ім падчас трансляцыі.
“Пачынаецца дыскусія, якую ты сам завочна зладзіў. У кожнага свой адпаведнік, вельмі цікава за гэтым назіраць”.
Што да асноўнай футбольнай тэрміналогіі, то футбол як гульня англійская мае шмат тэрмінаў, якія не варта перакладаць.
“То бок словы “сэйв” ці “фол” – яны увайшлі ва ўсе мовы, — кажа спадар Баранаў. — Яны вельмі эканомяць час, бо замяняюць доўгія спалучэнні словаў. А вось “корнэр” у мове не прыжыўся, яго звычайна замяняюць на “вуглавы”, і ў выніку мы маем яшчэ адну дыскусію: “вуглавы”, ці “кутні”?”
Але ў асноўным праблем з разуменнем беларускамоўнай трансляцыяй быць не павінна – давайце шчыра прызнаем, што “крыжавіну варот” зразумее нават далёкі ад футбола чалавек. А слоўнік, дзе спартыўныя тэрміны будуць унармаваныя, спадзяемся, усё ж з’явіцца.
Юрась Ускоў, фота Зарыны Кандрацьевай
